Tuesday, March 16, 2010

Chins in the US 2010 census to be recorded as Burma Chins

A cunglei tlangtaar he pehtlaiin ceihhmainak tam pah tialmi rel a si tikah zapi caah theihthlei ngai cu a si ko. US Census 2010 ca lawngah a si ko nain hi hnuah cun ramdang Zurop, Australia, le ram dang zongah a peemmi kan Laimi tampi hna caah mahle miphun min (race) tialnak ah tampi a hnorsuan, a huap chih ko ve caah ramdang lei zongin rak i ruah cio a herh ngai tiah hmuh a si caah mahle phanhnak ram dirhmun in hmuhtonmi tlawmpal tial ka duh ve ko.

Kan miphun cu Taluk ram in a rak peemchuk i atu Laitlang/ram ah khua kan sa ti cu ahohmanh nih el awk a um lai lo dah! El awk a ummi belte cu Chin timi min hi a si. Kanmah le kanmah cu Chin kan si tiah aho te holh le tuanbia hmanh ah a um lo ti cu nihin tiangah cun theih khawh a si. Chin kan si ko tiah nihin ni tiangah Taluk ram ah va kal riangmang in kum saupi Chin Miphun Thawhkehnak kong (tuanbia, Arfitacts, ... Archeological evidence .. ) hlathlai (research tuah) in "hi bak kan si" tiah a chuahpimi a um kan hmu/thei rih lo. Research paper, capar, cabia tu cu a tampi ko. Asinain miphundang (foreigners) nih an kan auhnak le an kan theihhngalhnak kan miphun min cu Chin (Khiang) a si timi cu 1000% in a hmaanmi a si, el khawh a si ti lo. Laimi vialte Lungrualnak a kan petu min cu Chin hi a si tiah ka pom ve.

Chin timi min hi vawleicung cozah nih an pom maw? timi zawnah hin ruahnak tial ka duh. Nihin ni tiangah cun Singapore ah hin Laimi zong tampi zong nih PR zong kan hmuh pah lengmang cang tikah kan miphun min tialnak zawnah hin Nationality kha zoh in tial a si tikah Form kan tial tikah Nationalilty zawnah hin Myanmar, tiah a si caah Burmese timi miphun min in kan um. Race zawnah hin Chin tiah kan tial ko nain kan Race min cu kan Nationality kha a si cang. Bianaah Bangali, Sikh, Punjabi, Tamil hna zong hi an ram India ah cun race a phunphun an si ko nain Singapore ah PR maw Citizen maw an si tikah cun an race min cu Indian ti a si cang. Tamil, Punjabi ti bantuk a um kho ti lo. Kanmah zong hi kan Singapore Identity Card ah hin Hin ti kan si kho ti lo, Burmese ah kan tla dih. Kan duhmi cu a si hrimhrim lo.


Chin kan si tiah i ti khawhnak zalonnak ram ah a ummi Laimi hna tal nih hin cun nan Race min ah CHIN tiah nan i ti cio dingin kan in duhpiak ngai hna. Burmese Chin or Burma Chin nan ti lo ahcun US Census ah kan in khumh hna lai lo tiah cunglei in order a um balte ahcun phundang in a si ko hnga, zeihmanh ruahnak kan in pe kho hna hnga lo. An ram nan um caah an ram uknak phungnawl cu nan zulh a hau hrim ko. Zalonnak ram ah nan um ko i mahle miphun min nanmah tein i chim khawhnak nawl (human rights) nan ngeih ko ahcun ziah Burmese le Burma telh chih cu nan duh peng rih ko? Burma telh loin zeihmanh nan tuah kho ti lo maw? Pathian nih hin miphun pakhat dirhmun in a min ah Chin tiah a kan sermi hi kan theihthiam lo caah maw a si, kan i za lo ruangah dah a si. Kawlram chungah kum zeizat dah kan miphun ning piin sal ah kan taan cang hnu zongah hin zalonnak ramdang phanh cang hnu tiang zongah (an sal kan si rih ko tinak langhternak) an min (Burma) telh chih lo cun kan si kho hrim lo ti maw a si rih ko hnga? I totally cannot believe it! Vawlei pumpi nih Chin tiah an kan theihmi zeirel lo bia a si tiah ka zumh. Malaysia le India i UNHCR nih Chin Refugee an laakmi hi Burma ralkap cozah nih a kan hrem, miphun hlohralnak tuah le Nuhrin Covo a buar tuk caah an miphun a loral sual lai tiah humhim in Dornak a kan pekmi a si ti cu kan zumh ko. Burma Chin tia ruangah Laimi caah zei bantuk political gain dah a um hnga cu kan theithiam ve lo. "China ram i Chin an um ve ruangah an kan Kawlram (Burma) ummi CHIN kan si tiah an kan thei sual lai lo" tiah reason pekmi kha cu kannih cu kan ei kho lo. Kan hnasen a tla lo, kan chung a pil kho hrim lo. Cuti kan ti lengmang ahcun Hakha Chin, Tedim Chin, Falam Chin, Burma Chin, Burmese Chin, Asian Chin, American Chin, Australian Chin, Singaporean Chin, Malaysian Chin ... cu Chin, kha Chin .... tiah a dong kho ti lai lo. "We are one in Chin" ti zong hi chim len awk a si ti hnga maw?

Chin or Chins kong ah khan cun British le American English grammar hman ning nih a ngeih lai. "I am a Chin. We are Chins or we are Chin people" ti a si hnga. Cun "I am speaking in Chin language or I speak in Chins" ti hi aa khat ko lo maw?
A tanglei cherhchan in. "The Image of War, or Service on the Chin Hills" by A.C.E Newland, published in 1894)

Ro Thawng
Singapore

Saturday, March 13, 2010

Mizoram ah Vawlei cung ah angan bik mi Cheraw lam

Vawlei cung ah a um bal rih lo mi, angan bikmi ruakhawtlak lam Mizoram ah an lam i mah cu Guinness World Record nih theihpi a si. Vawlei cung ah a ngan bik mi ruakhawtlak lam, Mizo holh in cun 'Cheraw' tiah an auh. Tuthla ni 12 ni ah khan Mizoram khua lipi Aizawl khua ah mah tin lamnak cu sunglawi emem in an tuah mi cu a si. BBC thawngpang nih siseh, Guinness World Record website nih siseh mah hi kawng hi ropui tak in an ttial.

Aizawl khualipi lamthluan ah Mizo thilthuam dawhdawh ai hruk mi ngaknu tlangval, mino upa tiin an i pung lulh i vawlei cung um balrih lo mi nunphung lam pakhat cu an vun langhter. Mah hi lam a lam mi hna hi a milu in 10736 an si. Thawnghra renglo minung nih lam pakhat rual tein an lam tti khawh tihi khuaurah har thil pakhat cu a si. Lam sawh sawh si lo in, ruakhaawtlak a si, rua khawn ning, hlaw aw he i rual ding in ke kar ning le i hlirh thuining hna ruang tak in an lawm khawh mi hi khuaruah har thil a si ternak cu a si.

Mah hi ttin lamnak tuah khawhnak ding caah hin Young Mizo Association timi mizoram mino YMA hna nih ttuanvo an lak i, sianginn kip ah a kai lio pi mino hna kha an thim hna i mah tihin lamnak an tuah khawhnak cu a si.

Mizoram ah hin 2009 kum lio zong ah khan Chapchar Kut timi puai ah minung tampi nih mah hi Cheraw lam hi an rak lam bal cang. Mah lawng si lo in minung tamnawn in kum dang zong ah an rak lam tawn rih.

An lam ning hi tu Laitlang(Chin State) i ummi Laimi hna nih lammi ruakhawtlak phunkhat a si ve. Tulio Burma ramchung Lairam i lammi ruakhawtlak ah cun rua akalh in kallh in lam a si. Square bantuk in a si i, rua a tamdeuh a hau. Atu an lam ning hi zoh tik ah a fawi deuh ngai mi a si. Tlar khat ah mau thluan pahnih lawng a herh i lam a fawi deuh ngai mi a si.

Mizoram miphun hna an lungrualnak a langhtertu thil pakhat bantuk zong in hmuh khawh a si i, kokek nunphung le lam an sunhsak ning hna hi izoh chunh awk tlak ngai an si ti zong hmuh khawh a si rih.

Mah hi ruakhawtlak hi Vietnam le Loas miphun hna zong nih an lam ve mi phun khat a si. Cun East Timor Les ram hna zong nih an lam mi lam pakhat a si ve. 2009 kum lio ah khan Vietnam ram ah lam mi ruakhawtlak lam cu Guinness World Record ah rak khumh a si nain minung 7700 lawng nih an rak lam kho.

Marh ni 12 ni ah cun Aizawl khua cu ai rual taktak in mauthlak thawng hna le mizo hla aw dawh he akhat ko ti a si. Vawlei cung in thawnghlat mi hna le tourist cheukhat zong nih khuaruah har in an zoh ve ti asi.

Source :http://www.cyona.info/index.php?option=com_content&view=article&id=100:mizoram-ah-vawlei-cung-ah-angan-bik-mi-cheraw-lam&catid=10:chin-news&Itemid=42