Kan miphun cu Taluk ram in a rak peemchuk i atu Laitlang/ram ah khua kan sa ti cu ahohmanh nih el awk a um lai lo dah! El awk a ummi belte cu Chin timi min hi a si. Kanmah le kanmah cu Chin kan si tiah aho te holh le tuanbia hmanh ah a um lo ti cu nihin tiangah cun theih khawh a si. Chin kan si ko tiah nihin ni tiangah Taluk ram ah va kal riangmang in kum saupi Chin Miphun Thawhkehnak kong (tuanbia, Arfitacts, ... Archeological evidence .. ) hlathlai (research tuah) in "hi bak kan si" tiah a chuahpimi a um kan hmu/thei rih lo. Research paper, capar, cabia tu cu a tampi ko. Asinain miphundang (foreigners) nih an kan auhnak le an kan theihhngalhnak kan miphun min cu Chin (Khiang) a si timi cu 1000% in a hmaanmi a si, el khawh a si ti lo. Laimi vialte Lungrualnak a kan petu min cu Chin hi a si tiah ka pom ve.
Chin timi min hi vawleicung cozah nih an pom maw? timi zawnah hin ruahnak tial ka duh. Nihin ni tiangah cun Singapore ah hin Laimi zong tampi zong nih PR zong kan hmuh pah lengmang cang tikah kan miphun min tialnak zawnah hin Nationality kha zoh in tial a si tikah Form kan tial tikah Nationalilty zawnah hin Myanmar, tiah a si caah Burmese timi miphun min in kan um. Race zawnah hin Chin tiah kan tial ko nain kan Race min cu kan Nationality kha a si cang. Bianaah Bangali, Sikh, Punjabi, Tamil hna zong hi an ram India ah cun race a phunphun an si ko nain Singapore ah PR maw Citizen maw an si tikah cun an race min cu Indian ti a si cang. Tamil, Punjabi ti bantuk a um kho ti lo. Kanmah zong hi kan Singapore Identity Card ah hin Hin ti kan si kho ti lo, Burmese ah kan tla dih. Kan duhmi cu a si hrimhrim lo.
Chin kan si tiah i ti khawhnak zalonnak ram ah a ummi Laimi hna tal nih hin cun nan Race min ah CHIN tiah nan i ti cio dingin kan in duhpiak ngai hna. Burmese Chin or Burma Chin nan ti lo ahcun US Census ah kan in khumh hna lai lo tiah cunglei in order a um balte ahcun phundang in a si ko hnga, zeihmanh ruahnak kan in pe kho hna hnga lo. An ram nan um caah an ram uknak phungnawl cu nan zulh a hau hrim ko. Zalonnak ram ah nan um ko i mahle miphun min nanmah tein i chim khawhnak nawl (human rights) nan ngeih ko ahcun ziah Burmese le Burma telh chih cu nan duh peng rih ko? Burma telh loin zeihmanh nan tuah kho ti lo maw? Pathian nih hin miphun pakhat dirhmun in a min ah Chin tiah a kan sermi hi kan theihthiam lo caah maw a si, kan i za lo ruangah dah a si. Kawlram chungah kum zeizat dah kan miphun ning piin sal ah kan taan cang hnu zongah hin zalonnak ramdang phanh cang hnu tiang zongah (an sal kan si rih ko tinak langhternak) an min (Burma) telh chih lo cun kan si kho hrim lo ti maw a si rih ko hnga? I totally cannot believe it! Vawlei pumpi nih Chin tiah an kan theihmi zeirel lo bia a si tiah ka zumh. Malaysia le India i UNHCR nih Chin Refugee an laakmi hi Burma ralkap cozah nih a kan hrem, miphun hlohralnak tuah le Nuhrin Covo a buar tuk caah an miphun a loral sual lai tiah humhim in Dornak a kan pekmi a si ti cu kan zumh ko. Burma Chin tia ruangah Laimi caah zei bantuk political gain dah a um hnga cu kan theithiam ve lo. "China ram i Chin an um ve ruangah an kan Kawlram (Burma) ummi CHIN kan si tiah an kan thei sual lai lo" tiah reason pekmi kha cu kannih cu kan ei kho lo. Kan hnasen a tla lo, kan chung a pil kho hrim lo. Cuti kan ti lengmang ahcun Hakha Chin, Tedim Chin, Falam Chin, Burma Chin, Burmese Chin, Asian Chin, American Chin, Australian Chin, Singaporean Chin, Malaysian Chin ... cu Chin, kha Chin .... tiah a dong kho ti lai lo. "We are one in Chin" ti zong hi chim len awk a si ti hnga maw?
Chin or Chins kong ah khan cun British le American English grammar hman ning nih a ngeih lai. "I am a Chin. We are Chins or we are Chin people" ti a si hnga. Cun "I am speaking in Chin language or I speak in Chins" ti hi aa khat ko lo maw?
A tanglei cherhchan in. "The Image of War, or Service on the Chin Hills" by A.C.E Newland, published in 1894)
Ro Thawng
Singapore