A Voikhatnak Biahalnak le Bialehnak
1. Tutan thimnak ah acheunak tam hi tlangchung mi dirhmi party asi ti kan theih. Chinmi dirhmi tah zeizat dah nan si? Zeiruang ahdah CNP nan dirh?
CBT: CNP party cu a tanglei thil pathum tuah dingin dirh a si. 1) miphun kilven 2) miphun tthanchoter 3) Tlangcungmi chunmang Pydaungsu (Censor a mih caah Mirang holh in ka hrial) democracy, hi hna pawl ngah duh ruangah a si. Chinmi dirhmi party hi kan theih tawk ah pali CNP, CPP, ENDP le KNDP tiin. Ethnic National Development Party le Khami National Development Party hi May 12 le 18 ah party tlingah pom an sinak The Mirror Tadinca nih a thanh. KNDP hi cu Paletwa ah an dir ko lai i, ENDP zong hi Lailenpi ah Hqrs. an ser an ti i Mara tawlrelmi deuh si dawh a si. 'Mro or Khami National Solidarity Organization' tu cu Rakhine in an dir i Chin ti zongah an i pom rua loin kan theih hna. CNP le CPP tu hi Laitlang huap dawh kan si i, kanmah pahnih lawng hi hmatpungttin a ngahmi kan si fawn rua, atu tiang cu. Tutan thimnak ah Tlangcungmi party a tam-u kan si hi cu khuaruahhar ding a si lem lo. Kawl pawl caah cun democracy kha an saduhthah sang bik a si i kannih Tlangcungmi caah cun democracy cu a pakhatnak thil a si bal lo.
2) Zei ruangah dah Kawl Ralkap uknak a hmunh khawh nak dingin an suaimi 2008 Phunghram a fehter chinnak dingah an tuahmi 2010 Thimnak ah nan luh?
CBT: Hihi cu Salai Tluang Lian Hnin, Dr. Ngun Cung Lian le adangdang nih chim tawk an chim cang ko i kai rinh pah ko lai. Zapi lungrual in nuar khawh ding cu [rak] si kho sehlaw zeidah chim awk a um hnga. Chim ko ahcun thimnak luh timi hi kanmah cio zong kan saduhthah cu a si hrimhrim lo. Asinain ahodah chizawh kawrawng a awih taktak ngam? Luh lonak nih democracy he a kan naihter deuh hlei nakding lam fiangte a chim kho kan um lo. Cucaah NLD nih biakhiahnak a tuahmi cu a palh kan tinak a si lo nain tlangcungmi (abik in tlau nih a hmel cangmi miphun hme tete pawl) kannih caah cun kan Lam tthing hi cu ruahtthan a hau cang. Kanmah lawng hngan cu atu hi a dohnak thazaang chim lo a tuarnak thazaang hmanh kan nei ti lo. Kawl pawl caah cun hi ram buai hi kum 100 a rauh zongah an tuar khawh ko lai. Hi nak zongin an paam hlei ti lai lo i miphun, caholh, leiram tlau ding zong an caah phan ding a um lo. A taktak ahcun Rome khua luhnak caah lam pakhat lawng a um lo. Kawl pawl lila hmanh 2007 September hnu cun an lungput ai thleng ngai,"Vangkauthlak cun tengh cii a si lo, chunglei-tha- ngerh tal hna in zei a lawh hnga?," tiin. Asi khawh chungin kan nawr ve lai i a tlawm bik Indonesia, le S. Korea bantuk democracy thlennak lam ah chuahpi khawh kan duh. Ka chim cang khah, hihi kan saduhthah cu a si lo. Asinain Phunghrampi (2008) cu Referendum lioah biatak tein kan rak buaipi cang ko nain kan rak hlawhtlinh fam lo kha ta. Atu cu a tlemi cawhnuk zoh in ttah caan a si ti lo. Phunghrampi section (4) chung ah "nawlngeihnak luzik (sovereign power) cu ram mipi (citizens) sinin a luang" tiah a um bang, ram mipi le ram daw taktakmi party pawl biatak tein kan dirtti i, kan fit ko ahcun ruahchan ding a taang rih ko. Hung kan zum ko uh. Phunghrampi timi cu 1947, 1974, 2008 ah tiin saui lengmang a si ko i damte um ahcun catlap nana cu rua hnah a si.
3) CNP nih Chinram pumpi dihlak nan huap kho hna lai maw?
CBT: Chim awk a har deuh rih. Paletwa hi kan thazang a der. Pehtlaihnak an har ngai. Asinain a si khawh chungin kan i zuam cuahmah lio ko. Hmundang tu cu phan ding a um lo.
4) Zeiruang ah dah mipi nih vote kan in pek hna lai?
CBT: USDP cu ralkap dirhmi a si. CNP cu nangmah[Laimi] ta a si. Kan party nih cozah kan tlaih khawh lo sual pingpang hmanhah Hluttaw le cozah zungah mipi ai-awh in a chimreltu ding le mipi leikap in ralttha tein mipi leikap in a dir ngamtu ding party (smart opposition party) kan um hrimhrim a hau. Democracy timi cu mipi nih cozah rianttuanmi cazin vialte hmuh khawh dihnak nawl le tlangtlak khawhnak nawl kha a si. Hluttaw ah nan kan kalter ve lo ahcun cu vialte cu kan miphun nih a sungh lai.
5) USDP hi Laitlang zongah atthawng bik dingin ruah asi, Laimi bochanmi upa hna zong candidate an chiah cang hna tiah kan theih, CNP lei in zeitin nan ruah? USDP he nan i dannak a um lai maw?
CBT: Ziah cu ti cun USDP cu na ruah khawh e? Kan mipi hi an molh lo dakkaw. Cun "Laimi bochanmi upa pawl candidate ah an chiah cang hna" na timi zong hi aho kaa in dik na theih. Kannih nihcun Dr. Hmuh Thang zong hi independent in ai cuh lai tiah pei kan theih cu. Atu hi Dr. Hmuh Thang, Pu Ngun Hram le Dr. Ro Uk kha kan party ah rak kan dirpi dingin atu hi sawmnak cakuat kan timh lio hna a si. Annih hi kanmah nakin tampi khua cuan kho an si. Mipi nih USDP zeitin an hmuh ti hi kan nakin an fiang deuh. Cun, annih cu mipi nih kan dawtmi hna kan pale an si fawn ko caah tlin le tlin lo kongah buai awk an nei fawn lo. Cu a si ko ahcun aziahdah a herhlo michiat hruaiin cuka ahcun an va kal zia lai? USDP he kan i dannak cu, kannih cu Vapual kan si. Chiandeih timi hi Laitlang ah kan pupa kotho in a um balmi saram a si lo hlei ah Laiholh zongin a min kan nei lo. Cucaah chiandeih cu amah le a kua te ah va bok ko sehlaw Vapual zong amah le a bu te ah daite in um ve ko sehlaw; cucu a dih ko lo maw?
6) Kawl Ralkap Cozah duhning in thimnak ah a lut ding nan si tikah, USDP nakin Chin miphun caah nan tuah khawh deuh hlei dingmi hna a um maw?
CBT: 'KRC duhning nan zulh' na timi hi paih a kan sawm i 'OK' kan ti khi a si. Ka chim cang kha, kannih cu kutbengh le lusuk ruah ah Hluttaw kal ai timmi kan si lo. 'Hluttaw chung biachimmi ruangah tlaih khawh a si lo' tiah upadi a um ko i khika tu khi kan buantual a si. Mipi nih zeidah an duh kan theih ko i ipaih hlan ah tamtuk chim awk si lo. Phundang in ruat hlah law USDP nih na techin fapar chan tiang deih in chawva an tuat khawh ding ahcun zaangfahnak tein rak kan vote duh hlah. Mahbelte, fak deuh le hla deuh in khuatuak cu a hau cang.
7) “Kawl ralkap cozah tanbo ah pei an i can dih cio te ko lai cu” tiah biasiphai an um leen cang, CNP nih zeitindah nan ruah?
CBT: Hitin a kan ruattu pawl hi mawhchiat thlu ding an si lo. Party 40 renglo lakah hi bantuk minung zong cu an rak um ve taktak kho ko. Asinain kan zate tu cun kan si hrimhrim lai lo ti cu ka chim ngam. Azeikhom siah nan lungsau hraam ko rih uh. Kan i paih taktak tikah aho dah KRC tanbo, ahodah mipi tanbo ti cu a fiangpup te ko lai.
8) CNP le CPP ah hruaitu dirhmun in a chuak kho dingmi kan hmu hna lo, USDP tu ah bochanmi an um deuh tiah ramleng um Chinmi cheukhat nih an in ruah hna. Mah kong he pehtlai in USDP cu maw vote kan pek hna lai, asiloah Chin miphun nih kan saduhthah a ai-awh khomi party dah? CNP nih Chin mipi kan lungduh tinco khawh dingin nan kan ai-awh kho lai maw?
CBT: Hi kong cu a cungah kan fianh pah ko cang rua ka ti. Ka khuaruah a harmi pakhat tu cu USDP i a lut komi rumro aa bochan deuh khotu nan hmuh khawh ngelcel hna hi a si. An caah hruaitu tahfung(criteria) hi zeidik a si ve hnga. Tulio koko ahcun fimthiam tuk ttung i dikfel lo tuk piahtana hi dawh celh lo a si ko cu mu.
9) Cozah sianginn ah Laica cawnnak (from elementary to high school to college) hi tuah khawh tak asi ko lai maw?
CBT: Hmailei ahcun a si kho ko lai. Nain lawlawse cu tangli tiang hi Myone kip nih mah le cawn duhmi Laica phun khatkhat ithim in cozah sianginn ah tangli tiang subject pakhat in cawn dingin kan party nih kan aupi. Cu zong cu Syllabus, Curricula le cawngsayate lahkhah paoh Pydaungsu Hluttaw le Central cozah nih pek/tlaih dingin Phunghrampi ah suai a si caah biatak tein nawr a haumi tu cu a si. Asinain Pydaungsu zong nihcun Pine kut ah cucu a hluai khawh fawn ko. Cun, Pine nih mah le budget tein cawnter khawh zong a si fawn i sungh-awn kong bel ah a har deuh kho nain cu zong cu, "Laica tangli a awng lomi Laitlang ah cozah rian kan in khanh kho hna lo" tibantuk in Laitlang cozah nih amah le upadi a ser khawh ve ko ahcun lam cu a um ko. Azei si hmanh ah hihi thil har ngaingai cu a si nain kan party nih ai hmaithlak bakmi a si caah kan tlolh hrimhrim lai lo.
10) Common language (Chin official language) kongah nan dirhmun?
CBT: Keimah pumpak hmuhning in kan leh lai. Pheh lote, ngakchia deuh ka si caah hi kongah tuanbia ka theih lomi a um len kho. Tck. Pu No Than Kap nih Laizo holh hi "Chin tlangholh a si" tiah a ttial (Aw Falam Vol.) mi kongah zeitik ah, mizei nih upadi ah an rak ser ti ka thei lo. Chin Special Division Acts hi nihin tiang a nung rihmi si kaw cuka hna ah a um hnga maw, ka rel tawk ahcun ka hmu lo, keimah theih tlawm bia a si ko lai. Asinain nihin tiangah Laizo holh cu Cozah nih a theih bik ti tu cu al awk a ttha lo. Asinain "Tlangholh a si" hun ti awk tu ahcun fak deuh in tuak a hau rua ka ti. Kei ka ruahning ahcun mah le holh cio hi tthanchoter cio ko rih usih law acung i Laica cawnning ding Program hna a tlamtlin ahcun tu hnu kum 20-30 ahcun Chin holh pa khatkhat cu zapi nih pom khawh dingin a chuak te ko lai tiah ka ruah. The 4th Initial Draft of Chinland Constitution ah kum 10(?) hnuah Mirangca office language ser ding tiin ai ttial rua ka ti. Nain cu zong cu kum 50 ti hna sehlaw a fuh deuh hnga tiah ka ruah. Azeikhom siah Pu No Than Kap nih "[Laizo-tlangholh] tal cu kan nunnak le thisen luang tiangin kan kilven a hau (Chm-18)" a timi tu hi cu a fak deuh rua ka ti. Hakha zong va si ko ning, Falam zong va si ko ning law ka hmanmi holh tlau lo nakding ahcun nunnak pek zong a phu lai nain 'ka holh Tlangholh si nakding' asiloah 'midang nih ka holh an hman khawh nakding' caah ka unau thisen luanter cu ka thlingkik.
11) Non-ceasefire le peace talk kongah Chinram tulio sining le nan timhtuahmi?
CBT: Piahtana phisin nak caah a rem bik hmun cu cabuai cung a si. Hi kong ah kan ruah ciami a um ko. Mizoram le Laitlang politics hi ilawh chin lengmang dawh a si. Ruahlo ah Pu Lalthanhawla bantuk hna kan Laitlang ah CM an tlin sual ahcun "Kan pasal ttha pawl cu ram an vai lio. Vomkhuai lu he an rak tlun te ding kan iruahchan nain sakhi lu he lawng an tlun zongah sunglawi tak in kan don ko hna lai" a ti ve te men ko lai.
12) CNP le CPP hi tulio ahcun zapi theihmi deuh nan si, mipi nih zeitindah kan in hmuh hna lai?
CBT: Kannih hi 'unau party' kan si. Kan i lawhnak a tampi. Kan ral zong ai khat nawn. Nain kan strategy le idea bel ai khat thlu fam lo i pei tihin kan si fam hi. A tlangpi cun kannih cu kan min bantuk in 'National' 'miphun runvennak', le 'democracy' ti hi kan bia hmaisuang a si lai. Cu ve bantuk in CPP zong hi an min le an policy cauk ka relmi tawk ah 'Progressive' 'pawcawmnak' 'tthanchonak' 'khuasak tuntuk' ti hi an chim tam deuh ding si te dawh a si. Kannih party muici cu a sen lai i annih hi -- USDP nih ahring (green) rak hmang hna hlah sehlaw, a hring ai thim dingin ka ruah hna. 'Tthanchonak' hlan ah thil tuah hmasa ding a um tiah kan ruah ruangah Pu Zozam cu PSI manager sinak in ai phuak i kei zong OCO Secretary sinak in kai phuah hi a si. Kai lawm.
Note : YCCF biaruahnak phu chungin lakmi asi. Lairam thanchonak ca'h thathnemnak a um ve sual hnga ma tiah, ka blok chungah kai tar. Cun, YCCF moderator te zong nih ruahthiamnak an ka ngeih ko lai ti zumhnak ka ngei.