Bualtak Ttuanbia By Pu Chia Hu

Bualtak Khua Ttuan le Phun Hram Kong
                                      Biahmaitti
1993 Bualtak Jubili ttuanbia ttialmi kha ka tharchuah tthan.
Minung ttuanbia le khua ttuanbia ttial tikah ahhin hlan kan pupa hna cu ca an rak ngeih lo caah an lungchung lawngin asi i an chimmi hi aa lo mi a um aa lo mi a um fawn caah ka ttialmi hi tlamtling le a hman ngai zong a um lai lo asinain hlan kan Putar hna kha hmun khat ah ka pumh hna i hi ttuanbia hi ka hal hna i, an chimmi bia cu ka ttial. Hi ttuanbia hal awk ahhin Bualtak khua i mi phun a ummi an phun chungah rinh tlak asi deuhmi Upa an si.
1. Cengam phun in He Mang
2. Khenglawt phun in Lian Herh
3. Chichel phun in Ttio Kham
4. Sannam phun in Lian Hngak
5. Parkhuah phun in Tei Hngak
6. Sangte phun in Lian Chawn
7. Sangpi phun in Bil Er le Sanbik an pa fa.
Minung pa riat bia in ttialmi asi. An theihmi le an hngalhmi hmunkhat ah an fonh i, ruahnak kha an ibawm cio.
Phun le Hrinsornak Ah A Thlatu An Pu Min
Phun kong le a hringsortu hna ka ttial ahhin anmah le an phun le a hringsortu hna a thlatu hna an pupa cio chan zeizat dah an hngalh khawh tiah anmah pumpak cio in an pu min an pa min pu chin tiangin ka hal hna i, anmah le an phun chung Upabik in an chim lai mi cu Upabik cu Rocotu an si caah Unau an ngeih zongah Unau dihlak in chanrelnak ah an hmang lo Upabik in rel asi. Acheu cu pupa min a thei lo mi zong an um ve. An pupa nih a nih a hrin tiah an fa le chan tiang ttial asi.
                       
              Khua Ttuanbia Thawhkehnak
1. Laimi cu Tuluk ram Pyiking khua in kan rak chuak ti asi.
2. Tuluk Siangpahrang nih a rak hrem tuk hna caah an celh lo i, Tibet ram ah Chawngching Mang Ling hruainak in an zam.
3. Tibet ahcun sau nawn te an um hnuah Hawng Kawng tlangfing in an rung zaung i, Kachin ram chungah an lut. Myitgyina le Bamo kar lakin an kal i, Chindun tiva an phan. Chindun tiva cu an toh i, an ei an ding. Chindun tiva cu "Chin tikhor" tiah an rak auh. Kachin nih Lai cu  " Khang " tiah an kan ti "Khang " a sullam cu ka U keneh ka phan ti lo tinak asi.
4. Chindun tiva ahcun can sau nawn te an um hnu ah Chindun tiva hrawn in an hun kai i, Kalemyo an phan. Ahruaitu hna ah Tin Thluk asi. Tin Thluk nih fapa hnih a ngeih hnai, Thio Hlei le Hluan Sang an si. Kalemyo in Simpi lei in an lut i, Falam peng sun thla Lai Lun ah an hung i, Bil- Haka lei cuka cun Zotlang ah an hung i thial an um Haka cu Zotlang in Phailen Zual ah khua an tlak. Phailen zual ahhin Tthio Hlai le Hluan Sang cu an Unau an umtti a nau Hluan Sang nih a u Tthio Hlei cu a thah. Phailen Zual in Mualzung ah Mualzung in atu an umnak ahhin an hun ithial atu tiang Haka cu an um bik. Haka khua an tlaknak cu AD 1400 ah asi tiah an ti.
Haka pengah khua ngan bik asimi hna cu asimi hna cu 1. Chuncung, 2. Phai Len Zual, 3. Cinkhua, 4. Hranhring, 5. Hniarlawn, 6. Aive hna hi an si. Hi khua hna hi an tlak can aa khat dih. Lailun in thlanrawn i an hung um ahhin thingram an zoh i Haka he an i tthen khua a tlami an si.
Haka kong ka ttial tikah Haka cu Laimi kan i thoknak kan Hrampi asi caah ttial lo awk attha lo. Haka khua tlak hruaitu hna cu Khenglawt, Cinzah, Sangpi an si.
Bualtak Thawhkehnak
Lo thlo, Vuanthok Hrang Mang, Thlan Tlang, Farrawn khuami, chimning in Lai mi Lai Tlang kan rak kai ahhin Falam peng Sunthla Lai Lun i, an hun i dit ahhin Chuncung le Ramthlo mi cu Lailun ah um lo in a hung lan mi kan si. Kan nih cu Ramthlo ah kan rak um i, Cen Hrang pa le Bualtak le Cengam pa hi Unau chuakkhat kan si. Cen Hrang pa cu Upa asi Cengam pa cu ngakchia deuh asi.
Ram Thlo cun Bualtak Cengam pa cu har aa sawm i atu Lok Lung an umnak chakkhum ah khin khua a rak tlak. Kan nih Cen Hrang tu cu Thlan Tlang leiah hin khua kan tlak ve. Ram Thlo in kan i tthen ati. Cucaah Bualtak cu Ram Thlo in kan thawhkehnak asi tiah ti asi.
Rev. Dr. David Van Bik zong kha Ram Thlo ah kan hramthawknak asi ati i kum dih fa te kum khat voi khan thlacam ah akal tawn.  
Khua Ttuanbia
Bualtak cu Ram Thlo in Bual Tak Cengam pa nih chakkhum atu Lok Lung an umnak ah khin khua a tak tlak i khua an sa.
Hi chakkhum an um lio ahhin khua a rak sik tuk i, horha nih an lu arak tlak hnai an lu arak khing dih cu akhingmi damternak caah cun Cangttial an lak i Cangttial cu an den i an i benh tawn atu tiang Bualtak lu khing Cangttial benh an kan ti. Holh rum namnak ah an ti ko nain Bualtak hi an rak fim, dam si a hngal hmasa bik an si lehlam.
Hi can lio ah hin an fa le kha Limpi nih an Nu le Pa an um lo kar ah arak dolh tawn hna. Voikhat cu khua pi in metting an tuah i, kan fa le hi zei nih dah ati hna hnga, hngalhnak ah kan kal kar cio ahhin kan fa le hi an kut ah Lafa kan hren lai Ladil cu Khaw chungah kan chiah lai i a eitu hna le a hrawktu hna kalnak Lafa nih azulh lai i an khawh an si lai an ti. An hna atla dih an Fa le cu an kut ah La cu an hren cio i Ladil cu Khau chungah an chiah.
An nu an pa cu Lo ah cun an kal i, an Fa le cu an kal tak hna mi thawng a tthin cun Limpi cu ahung i an Fa le cu a dolh tthan hna Limpi cu a umnak lai ah akal i, Lafa nih cun a zulh i, an Khuataw vawlei kua chungah a lut. An nu an pa cu an tlung i, an Fa le cu an zoh tikah an um ri lo mah hi zei dah asi hnga Lafa hi kan zulh tuah lai an ti Lafa cu an zulh i an Khuataw vawlei kua chungah a lut. Zeidah a um hnga kan cawh lai an ti i, an khua piin cawh dingah cun a ni thawh. An cawh i, a deng bik an vun phak ah khin Limpi aa kual ko kha an hmuh " Ee " Limpi pei asi hi an ti lio ah Limpi cu a hun i sap i an zam. Limpi cu a tli i, Bualtak nih cun an dawi i, Hlichia an timi tili ah a luh tak hna. Mah Bualtak sinah hin Kawlpa arak itel ve. Khah mah tili chungah hin zeidah a um hnga a ho dah apil kho lai tiah an i ti. Aho hmanh a pil ngammi an um lo caah Kawlpa cu khaa nang vung pil law zeidah a um hnga tiah an fial. Kawlpa cu a vung pil i, zei hmanh ka hmu lo mi pa tlah a tham lio bel te ka hmuh tiah ati hna, Ti chungah cun minung cu an um kho lai lo kan in zum lo a tlah vui vung la law kan in zumh lai an ti. Kawlpa cu a vung pil tthan i tlah vui cu a hun chuah pi. Tlah vui hi cu ti nih a fenhmi asi lai mipa a nam cu vung la ta an ti tthan. Avung pil tthan i mipa a kawngthun cu ka chuh lai ati lio ah mipa nih a kawngthun cun a paw ah arak tai i aril achua dih. Kawlpa cu ti par ah a ruak in a hung vuan i " ee " Kawlpa vuan ai an ti i, Inn lei ah an tlung dih.
Mah chakkhum i an um lio ah hin Bualtak Cengam pa le Aihlawng pa hi ram an rak vai an ti ram an vaihnak ahcun Vom an kah an ti, Vom cu azei dang ah Khen lo in a ban ah an kah i, Vom cu a thih lo caah a neh an zulh an ti. Vom cu atu kan umnak lei ah hin a rung kal i, a neh cu an zulh ko i, Thing le ram par tampi an hmuh. Khua an ruat i an pahnih in hi ka ram hi Khua ah tlak usi law attha hnga, thingthei ram par tampi a um mangttam a tlun zongah thingthei ram par hin kan nung ko lai an ti. Chakkhum an khuan ah cun an hung tlung i an khua mi kha khua tlak awk kan hmuh cu ka cu ei awk phun theitlai le thingpar ram par a tam mangttam a tlun hmanh ah thingthei rampar cun kan nung kho lai an ti hna i, an hna atla dih.
Mah lio ahcun atu Inn Hmun kan timi ah khin Aive pa amah lawng a um kha an hmuh i, Cengam pa le Ai Hlawngpa nih cun Aive pa cu an va kal hnawh i, ka kawi mahka ahhin nangmah lawng zeitin dah na um ngam tiah an hal Aive pa nih zeihmanh ka ttihmi a um lo ka kawi le tiah a leh hna. Cengam pa le Ai Hlawng pa nih cun ka kawi zeital na ttihmi a um lo maw tiah an hal tthan. Ka kawi le zeihmanh ka ttihmi a um lo. Zan ttim i, Inn toi vok thau le uitum a ni seh bel te ka ttih tiah ati hna. Cengam pa le Aihlawng pa nih cun an lung in vantthat an ti. Aive pa Inn toi an zoh tikah Vok thau an hmuh anmah kha uitum nak pahnih an ngei ve. An uitum pahnih cu an hung lak i, a Inn pawng in an um hnawh khua a hung mui i, zanttim ahcun Aive pa Inn tangah cun an ui cun an thlah i, a thli tein an forh, Ui le Vok cu an ni seh i an aw le an ann cu khua theih nak ttha lo in a thang i, Aive pa cu leklak a tho i a zam. Cengam pa le Aihlawng pa nih a umnak cu an rolh beh.
Bualtak cu an khuapi tein chakkhum cun an run i tthial i, Inn hmun ahcun Khua an rung sa, saupi an um.
Aive pa nih a khuami kha metting a tuah hna i Bualtak nih mah tlukin an ka tuah an ka thawl, Bualtak hi Inn pil kan chim lai kan doh hna lai tiah ati hna i, an Khuapi in an hna an tlak pi. Cu lio ah Bualtak pa hi ram a vai i Aive khua ral hrawng a vung phan. Aive cu khua an au i, thaizing Bualtak Inn pil kan chim lai kan doh hna lai. Kan Khua pi in kan i htawh lai tiah khua an au i, pakhat pa nih kan i thawh ko lai Bualtak inn pil chim le ba ruang hnuh thlak ah tiah aleh kha Bualtak pa nih cun atheih i, Bualtak pa cu Inn lei ah a hung tlung zokzok in Bualtak khuapi kha metting a auh ve hna i thaizing hi Aive nih Inn pil chiman kan rawi khua an au thawng ka theih cucaah Nu he Pa he kan i thawh ve lai i lam in kan rak bawh hna lai tiah ati hna. Bualtak cu an hna atla ve i, Tlakpalh tlangthluan i Ruk Tlang kan timi khin an rak bawh hna. Bualtak nih cun mum pawh a ni phorh pah i, mum pawh cu lam ahcun an thlet nu nih tahthiam a ni ken, pa nih hriamnam a ni ken i cu ka ruktlang cun an rak bawh hna. Aive cu an hung kai i Bualtak nih cun heh tiah an rak doh hna i a ni tthua i, mum pawh nih cun a nal tak hna nu nih tahtiam cun an tuk hna pa nih hrim le nam cun an doh hna. Aive cu an celh ti lo i nan kan tei cang tiah Aive nih puan sen an zar kot hna. Asinain Bualtak sazual pa le Aive sazual pa hi ngol lo in a ni sual i, Aive sazual pa nih nai sai lo sazual fapa siin tiah a mi aa chalh Bualtak sazual pa nih naisai lo sazual fapa siin tiah a min aa chal ve an u nau cu a nu sual cuahmah Bualtak nih Aive sazual pa cu an tlai i a vun kha nam in an ah tthin an ah tthin i mah hnu na nun ah cun Khuag Cin ca rang vung cawi te tiah a khua lei ah an kalter. Aive pa cu a vung i cawng i ahma cu adam i khuang cu a cawi taktak an ti.
Bualtak cu Innhmun an um lio ahhin timei le saral irinvennak ahar deuh caah hlan cu saral chan asi caah horhtuk deuhnak rak kawl le khua ah rak tlak asi caah Innhmun cu atu kan umnak Khuangtlawn rawn ah hin an rak i tthial thani, khua ah an tlak. Atu tiang kan umnak Bualtak khua an rak tlaknak hi a kum cu hngalh khawh asi lo nain chan in khat hman, kan tuak tikah chan a sau bik in kan tuah chun tik ah AD 1449 hrawngah hin si dawh asi tiah kan ruah Kum 500 renglo asi cang.
Bualtak khua cu chiatserhmi khua asi an ti. Aive sazual pa nih chiat a serh i lungtat a phum an ti zei ca tiah cun ramhram ah hawi he a ni thawh tawn i a nih cu santlai lo deuh asi rua zeihmanh a chuah pi lo i, a nupi nih nang hi zeihmanh na chuah pi lo rawl lawng na hlem na hawi cu khuakhen lu he an tlung tiah a mawhchiat i, Bualtak khua cu na kar ka lak kha vun i bih law mah bantuk kha asi cucaah thah awk an har tiah ati an ti cu thinhun ahcun Bualtak Inn60 tlin chiat seh tiah lungtat cu a phun an ti. Bualtak hi an thawngttal ve i Khua 9 ral an ngei ti asi.
Bualtak Ramvaihnak Kong
Bualtak cu ram an vai an ti sacuantu kan timi khi an rak i hot an ti. Cu tu chungah cun Cen Hrang pa hi ram a vai ve an ti i sacuantu chung a um lio ah Bualtak nih khaan cu an hot an ti aw an ka hmuh lai tiah khan lu lei ah a hung tli i, Bualtak Cengam pa hmai ah a hung chuak i Cengam pa nih cun teng ko in a rak kah an ti.
Cengam pa nih a ruak a zoh tikah Cen Hrang pa asi kha a hngalh an ti. Bawi hla aa thawh i nang Lu ee, kan ceng lo ee run dawh pangtar Lu tawh ka zalh ee ka ni ee tong sual ee Ram Thlo Cen Hrang ka baipa aw tiah va hla aa thawh an ti.
Khua Thar Tlak Thannak Lungbial Rawn
Kan umnak khua hlun cu a kum a sau tu i a tartuk cang caah le thianh hlimh awk ah a har tuk cang caah khua hlun cu chuah tak i hmun dangah itthial than duh caah khua pi tein metting an tuah i tthial dingah hna tlaknak an tuah.
Kum 1995 in tthial hram an thok i Kum 1998 ah a ni tthial dih a umnak hmun min Lungbial Rawn ti asi. Atu kan umnak Lungbial Rawn, Khua thar i umawk ah a lung atling tthan lo mi inn 30 hrawng tlang ah Nipi ah an kai.
Hi khua tlak awk ah kan khua hawi alung atling lo i, khua tlaknak ttuanvo akan lak piak duh lo cu lio kan khua bawi cu U Hmun Ling asi.
Zei rian ttuan pauh ah hruaitu lo in asi khawh lo caah hi khua thar tlak i lam hruaitu le a Uu Sawngtu kilhkamtu ah Nun chung upa pu Chia Hu cu hruaitu ah an thim Pu Chia Hu lam hruainak in khua thar cu an tlak.
Bualtak Nipi An Umnak Ttuan Bia
Nipi cu khua ca in rak ruah mi asi lo sipuazi ca dum hau le lo sernak ah Cengam pa U mang Chawn nih kum 1976 kum ah Dum a rak ser i, Cu dum cu a rak hngah i, a hnu deuhah Lian Thang chung U Zing Dum nih sualcang ah Inn a hung sak ve i sipuazi a tuah i a um.
Haka Gangaw lam mawttaw lam asi caah cu lam attuantu le azohtu pahlahkah pawl zong U Zing Dum Inn pawngah cun sakhan an ser i, an um ve.
Kum 1995 Bualtak khua thar Lungbial rawn i, tthial awk a lung atling lomi pawl kha hawi an sawm ve i U Hmun Ling le U Hre Luai nih lam an hruai hna i Inn 30 cu Kum 1998 ah Nipi ah an kai pi hnai atu tiang khua pungsan in an um khua min ngaingai pek an si rih lo asinain atu chan cu a channih a ngeih caah le mawttaw lam pawng um an si caah bomhnak cu an hmuh sianginn he biakinn he tipep he zung lei in an bomh hna. Nipi cu pu Mang Chawn nih arak tlakmi asi.
Bualtak Khua Tthialnak A Voi
1. Loklung cu ka ni thoknak asi
2. Loklung in chakkhum ah
3. Chakkhum in Innhmun ah
4. Innhmun in atu kan khua hlun khuangtlawn rawn ah
5. Khuangtlawn rawn in atu kan umnak Lungbial rawn ah [ voi 5 hrawng kan itthial cang ]
Bualtak Khua Ah Miphun A Ummi le An Chan Hrinso
 Ce Ngam Ngampi Chun Tei
 Ce Ngam Ngamte Dar Khuah [ an lo cang ]
 Ai Hlawng [ an lo cang ] Thla Ceu [ an lo cang ]
 Kheng Lawt Khi Hlum
 San Nam Khun Sawn
 Chi Chel Kei Raw [ an lo cang ]
 Lian Thang Rah Tin
 Voi Ngam Sangpi or Zathang
 Sa Zual Sangte
 Hring Tin
 Mah phun 19 chungah hin a lo cangmi an um.
Hrinsor
Cengam a thlatu
 Tial Cem Mang Hlei fa ah Hniar Thlul
Tial Cem fa ah sun Kual  Hniar Thlul fa ah He Mang
 Sun Kual fa ah Riang Cin He Mang fa ah Thang Kung
 Riang Cin fa ah Mang Hlei Thang Kung fa ah Thla Hei
 Cengam ngamte a thlatu
 Tial Cem Thla Thang fa ah Sem Lal
 Tial Cem fa ah Thla Thang Sem Lal fa ah Ceu Hnin
 Thla Thang fa ah Ram Cin Ceu Hnin fa ah Tum Luai
 Ram Cin fa ah Than Hrawt Tum Luai fa ah Bawi Ling
 Than Hrawt fa ah Thla Thang
Aihlawng a Thlatu
 Bawi Sang Khen Ci fa ah Mang To
 Bawi Sang fa ah Hrang Lal  Mang To fa ah Hniar Dun
 Hrang Lal fa ah Khen Ci
 Hniar Dun hi fa pa a ngei lo Nu cu Ngun Hngel le Ni Men an si.
Khenglawt a Thlatu
 Za Hmung Sai Chum fa ah That Lian
 Za Hmung fa ah Sai Chum That Lian fa ah Lian Herh
Lian Herh cu fapa a ngei lo. A fa nu le cu : Hram Hniang, Chia Mah, Chia Hi le Ngun Bor an si.
Sannam a Thlatu
 Lian TlerDuh Khar fa ah Hmet Al
 Lian Tler fa ah Lawng Pem Hmet Al fa ah Lian Hngak
 Lawng Pem fa ah Hrang Zun Lian Hngak fa ah Hniar Hlun
 Hrang Zun fa ah Khen Hmung Hniar Hlun fa ah Chan Dun
 Khen Hmung fa ah Duh Khar Chan Dun fa ah Bawi Uk
 Chichel a Thlatu
Cong Thang fa ah Than Hrawt  Zung Kar fa ah Tio Kham
Than Hrawt fa ah Phun Er  Tio Kham fa ah Chia Hnok
 Phun Er fa ah Hmun Nawl Chia Hnok fa ah Phun Mang
 Hmun Nawl fa ah Zung Kar Phun Mang fa ah Tluang Bawi
 Lianthang a Thlatu
Lian Thang hi Cengam he Unau an si i Cengam  Ceu Hnin le Lian Thang in a ni tthen Lian Thang timi hi a min asi. 
 Lian thang fa ah Than Halh le Za Awr
 Than Halh fa ah Hram Thuan Tei Hmung fa ah Pum Lian
 Hram Thuan fa ah Tei Hmung Pum Lian fa ah Khuk Nawl
Khuk Nawl cu fapa angei lo. A fa nu le cu : Cuai Iang, Zing Tang le Dei Thluai an si.
 Lian Thang fa ah Za Awr Ngun Mang fa ah Than Kio
 Za Awr fa ah Tei Tling Than Kio fa ah Chia Mang
 Tei Tling fa ah Hreng Herh  Chia Mang fa ah He Hnin
 Hreng Herh fa ah Ngun Mang He Hnin fa ah Ngun Hu
Voingam a Thlatu
 No Cut Zam Heu fa ah Hram Ceu
 No Cut fa ah Zam Heu Hram Ceu fa ah Ceu Uk
Sazual a Thlatu
 Ui Hmung Than Tum fa ah Dar Kio
 Ui Hmung fa ah Than Tum Dar Kio fa ah Ngun Thang
Hringtin a Thlatu
 Hrang Ngan No Ling fa ah Hniar Uk
 Hrang Ngan fa ah No Ling Niar Uk fa ah Ngun Bik
Chuntei a Thlatu
Chuntei athlatu an pu min an hngalh lo caah a fapa Thor Kio in lak asi.
 Thor Kio le Than Kung in lak an si Anau Zing Kan fa ah Ceu Hu
 Thor Kio fa ah Hram Lian fa pa angei lo Ceu Hu fa ah Bawi Lian
 Darkhuah a Thlatu
 Mang Lian Chiah Hmung fa ah Tluang Ceu
 Mang Lian fa ah Cong Lul Tluang Ceu fa ah Tei Hngak
 Cong Lul fa ah Chiah Hmung Tei Hngak fa ah Tluang Ceu min leh an si
Tikir
 Khi Hlum Lal Kung fa ah Sui Ceu
 Kil Luai fa ah Lal Kung
 Lai Kung a fa nu le cu : Ngun Hoi, Ca Ttial le Ni Dong
Hriphi
 Khup Sawn Van Ci fa ah Van Sui Lian
Langpho
 Kei RawHram Sang fa ah Tan Mang
Bualtak Sangpi
Sangpi a Thlatu
 Za Hmung Haka ram uk bawi Bil Er fa ah Sang Bik
 Za Hmung fa ah Ngun Ceu Sang Bik fa ah Chia Hu
 Ngun Ceu fa ah Za Kual Chia Hu fa ah Duh Ling
 Za Kual fa ah Bil Er Duh Ling fa ah Amos
 Bualtak Sangte 
 Bualtak sangte cu Tin Kual hrin an si Sangte bawi.
 Sangte a Thlatu
 Lian Hrek pa cu Than Chum asi Sang Kan fah Kio Mang le Hrang Kulh
 Lian Hrek fa ah Ni Hmung le Sang Kan Kio Mang fa ah Hrang Dun
 Ni Hmung fa ah That Ceu  Hrang Dun fa ah Sui Tawng
 That Ceu ta ah Lian Chan le Kil Hmung Sui Tawng fa ah Thawng Za Mang
 Hrang Kulh fa le cu : Chia Pial , Bual Lian , Zing Awr le Par Ki. Kil Hmung fapa a ngei lo.
Sangpi, Sangte le Khenglawt hi Haka in a chuakmi Haka hrin an si. Sangpi le Sangte cu Bualtak nih lakmi an si. Khenglawt hi Bualtak ah an thingram a ummi hngah ah an run thlah lengah Bualtak ti khor khuattu ah an fial ve. Bualtak ti khor cu Khenglawt nih an khuah, ti khor khuah man Inn tung, rawl rel khat an pek. Khenglawt hi an thawhkehnak in mithawngttha ngeihchiah lei zongah umchanmi saral zongah bochan mi an rak si. Mi hringsor tu zong an si. Khenglawt cu Van Pa chung, Cia Pa chung le Bawm Pa chung tiah an itthen.
Bualtak a ummi khenglawt hi Van Pa chung an si. Haka khenglawt Van Pa chungin Sai Chum hi thingram toh ah an run thlahmi asi.
Sai Chum ahcun

1. That Lian, 2. No Hrang, 3. Sa Fih le 4. Pa  Khe a hrin hna.
That Lian fa le cu : 1. Lian Herh le 2. Khua Kam
No Hrang fa le cu : 1. Tum Nawl, 2. Sang Chia le 3. Ci Hai a ngeih hna.
Tum Nawl fa le cu : 1. Hnawm Tling le 2. Chat Hlei
Hnawm Tling fa le cu : 1. Lal Mang, 2. Bawi Hmun, 3. Sian Hmung, 4. Van Lal Thawng an si. Afa nu le cu: 1. Phawt Cin, 2. Ttial Kai, 3. Ngun Ttial, 4. Hniang Chin le 5. Biak Sung fapa ( 4 ) le fa nu ( 5 ) an dih lak pa 9 a hrin hna.
Sang Chia cu fapa Ngun Kung a hrin i athi fa dang a ngei lo.
Ci Hai cu nu pi pahnih a nei. Nu Chia Thluai he Mang Ril an hrin i an ttian. Lian Thang  chung Hngar Dawn far Hmun Zing a tthit than. Hmun Zing he an hrinmi Nu pakhat le Pa pakhat, Thawng Vung le Thluai Hnem an si.
Mang Ril nih Chichel Kom Lo a vat. An hrinmi hna cu : 1. Nau Kham 2. Zun Tang 3. Hlah Khin 4. E Muan an hrin hna.
Thawng Vung fa le cu :1. Ni Chum Er, 2. Ni Hei, 3. Biak Zing Sung, 4. Ceu Hlei Thang, 5. Tyres , 6. Ca Hlei Iang le 7. Hrang Kap Thawng an si.
Pa Khe fa ah Tluang Mang le Hniang Tum.
Tluang Mang fa ah 1. Hram Ttiak 2. Ceu Cin Thang 3. Hmet Kil 4. Tin Par 5. Va Doi [ Nu dang sinah] 6. Ngun Kap 7. Hniar Nawn an si.
Ci Hai fa Thluai Hnem cu Cengam chung Khen Vung nih atthit. Thluai Hnem fa le cu : 1. Tluang Za Awi 2.Ttha Hlai 3. Sa Doi Sung 4. E Ttin 5. Sung Cer 6. Sui Len 7. Van Cung Thawng 8. Ni Cer Zing an hrin hna. 
Tum Nawl nih Lian Thang chung Than Kio far Pam Cia a tthit. 
Lian Herh nau Khua Kam hrin
Khua Kam Lianthang chung Nu Far Tum a tthit. Khua Kam fa le cu : 1. Cia Ei 2. Ngun Ngen 3. Phun Uk [ tleicia ] 4. Ttial Cer an hrin hna.
Lian Herh nih Chichel Ttio Kham fa Mang Khing a tthit. Hnawm Tling nih Sangpi Sang Bik fa Paw Iang a tthit. Thawng Vung nih Chichel chung Ngai Thang fa nu Dar Dong a tthit.
Bualtak ah Sangpi an Umnak
Bualtak hi ral khua [ 9 ] an rak ngei an ral nih an thah lengmang hna i, Bualtak cu an nau chin. Hlan ahcun Uktu le humhaktu ti zong a um lo an lak ah a tthawng bik an thiam bik nih a kilven hna. An nau leng Ngun Tawl chung an far nu hi Bualtak nih an rak thah i, Ngun Tawl chung nih an kan tthio lai tiah a bik in an thin a phang i, cu caah humhaktu le uktu an rak herhnak cu asi. Bualtak cu Lung a ni tong metting an tuah i, kan ral an tam lengah Ngun Tawl chung nu kan thah caah Ngun Tawl chung nih an kan tthio lai, kan Lu kan i kannak ah kan ngeihchiah le kan thingram zong nih a celh ti lo. Cucaah cun akan humhaktu le akan uktu bawi kan lak lai an rak ti i, hnatlaknak an rak tuah. Aho dah kan fuh lai an rak ti i, a hmasa bikah Sangte bawi Than Chum chung a van pang kan hung kheuh lai an ti. Bualtak cu an ni thawh i Haka Sangte bawi a vanpang an hung kheuh. Aho dah nan si tiah Than Chum nih a ti hna? Bawipa Bualtak kan si kan in herh ko tiah an leh. Than Chum nih cun zeidah nan herh an ti hna? Bualtak nih bawipa, Bualtak khua cu kan ral nih an kan tei tuk i a ttio lai cucaah na hrinmi na fapa hi kan Khua in rung kan umpi seh law kan humhak seh akan uktu bawi asi lai an ti. Than Chum nih ahodah nan duh ati hnai bawipa na fapa Lian Hrek kan duh an rak ti. Lian Hrek cu a pa Than Chum nih a sianh hna lo kir ko u tiah ati hna i, Bualtak cu ngaihchiat in khua ah an kir than.
Bualtak cu lung a nih tong tthan Sangte bawi nih akan khirh cang caah ahodah kan fuh tthan lai tiah a ni ceihmai i, Sangpi bawi Za Hmung a vanpang kan hung kheuh tthan lai an ti i hnatlaknak an tuah.
Bualtak cu a ni thawh tthan i, Haka ram uk bawi Za Hmung a vanpang an hung kheuh tthan. Za Hmung nih ahodah nan si tiah ati hna. Bawipa bualtak kan si kan in herh ko. Bualtak kan ral nih an kan tei tuk i, kan Khua cu a ttio lai cucaah uktu le humhaktu bawi kan herh ko tiah an ti. Na hrinmi na fa le nih rung kan umpi hna seh law kan duh ko tiah kan in nawl an ti.
Za Hmung nih cun ahodah nan duh tiah a hal hna bawipa na fapa Thawng Mang kan duh tiah an ti. Thawng Mang cu Za Hmung i afa upa bik asi caah a sianh hna lo.
Za Hmung nih cun asi ahcun ka fa Ngun Ceu a kum a no tuk rih nan duh hnga maw tiah ati hna. Bualtak nih bawipa kan i lawm ko a no tuk zongah a zat hlan cu nangmah nih Haka in na run kan kilven lai i, na kan humhak lai. Ngun Ceu a zat cun amah nih akan Uk lai i akan humhak ve te ko lai an ti i, Za Hmung le Bualtak cu hnatlaknak biakam an tuah. Ngun Ceu cu nan i cawm lai i chiah nan pek lai nan lo chungin a chuakmi rawl le nan cintlakmi chungin a phuntling nan pek lai cun sakhua nan pek lai ati hna. Bualtak nih kan i lawm kan pek ko lai tiah biakamnak an tuah i a herhmi Inn le Lo, sak piak le thlawh piak, thih tikah vok sum 4 hngah lian that tikah vok sum 4 bawmhchut thah tikah sa hnak thum pek, ramsa kah tikah a phei pek, zu-nga zalh tikah a ngan bikbik pek asi lai ati hna.
Ngun Ceu cu Bualtak nih puan in a ni puak i, a nu nih azulh hna i, Bualtak ah lunglawm tein an tlung. Ngun Ceu a zat hlan cu Haka in Za Hmung nih a run humhak i a kilven hna.
Bualtak Sangpi Bawi Ngun Ceu chiah-ei-mi :
1. Inn khat ah rawlrel khat, 2. Futhluan, banhla kung khat cio, 3. Hrasei, basei khat cio, 4. Thilbuhnak thunghnah muatimi, 5. Lo thlawh piak le ser piak ni hlawh hlawh hnih cio, 6. Inn a herh ah Inn renh piak, 8. Inn zuatsa an thah tik ah hnak 3 pek, 9. Thih tikah vok sum 4 hngah 10. Lianhtthat tikah vok sum 4 hngah 11. Zu-nga zalh tikah zu angan bik nga angan bik pek.